بررسی فعالیت‌های کاربران در بخش‌های مختلف فضای مجازی میتواند مدیران و سیاست‌گذاران فرهنگی را با نظام موجود تمایلات و ترجیحات این کاربران آشنا ساخته و نقاط قوت و ضعف کشور را در حوزه‌های مختلف محتوایی فضای مجازی روشن سازد.
مقدمه
بررسی فعالیت‌های کاربران در بخش‌های مختلف فضای مجازی میتواند مدیران و سیاست‌گذاران فرهنگی را با نظام موجود تمایلات و ترجیحات این کاربران آشنا ساخته و نقاط قوت و ضعف کشور را در حوزه‌های مختلف محتوایی فضای مجازی روشن سازد. این مقاله با هدف شناسایی موضوعات مورد علاقه کاربران ایرانی به تحلیل و بررسی پربازدیدترین صفحات ویکی پدیای فارسی به عنوان یکی از منابع محتوایی مورد استقبال کاربران می پردازد.بیان مسئله
همان‌طور که میدانیم نرخ تکرار کلمات کلیدی جستجو شده در موتورهای جستجوی وب، میتواند بیانگر میزان علاقهمندی عمومی افراد جامعه به موضوعاتی مشخص باشد. اگرچه دسترسی به سوابق جستجوی کاربران غالباً تنها در دسترس مالکان موتورهای جستجو میباشد و اطلاعات بسیار محدودی از آن به‌صورت عمومی منتشر میگردد، اما میتوان با استفاده از منابع دیگری نظیر میزان مشاهده صفحات ویکیپدیا -که در دسترس عموم قرار دارد- تا حدودی روندهای جستجوی وب را تخمین زد.در سال 2015، مقالهای با عنوان “Wikipedia Page View Reflects Web Search Trend” در پانزدهمین کنفرانسWebsci دانشگاه آکسفورد، ارائه گردید که در آن نویسندگان با استفاده از معیار ضریب همبستگی[1] پیرسون نشان دادند که رابطه مستقیمی میان کلمات کلیدی پرتکرار در موتور جستجوی گوگل و صفحات پربازدید ویکیپدیا وجود دارد.
در این مقاله بین کلمات کلیدی پرتکرار در گوگل (کلماتی که بیش از 1000 بار در موتورهای جستجو تکرار شده‌اند) و صفحات پربازدید ویکیپدیا ضریب همبستگی 0.72گزارش شده است که بیانگر رابطه مستقیم بالایی بین این دو دسته داده میباشد. به‌عبارت دیگر صفحات پربازدید ویکیپدیا تا 72 درصد مشابه کلمات کلیدی پرتکرار در گوگل میباشند. لذا میتوان نتیجه گرفت که با در اختیار داشتن پربازدیدی‌ترین صفحات ویکیپدیا، میتوان موضوعات مورد علاقه عمومی جامعه را شناسایی نمود. در این گزارش نیز با بررسی صفحات پربازدید ویکی‌پدیای فارسی سعی داریم تحلیلی از موضوعات مورد علاقه عمومی را ارائه دهیم.
بررسی محتوایی صفحات پربازدید ویکیپدیا
در این بخش از دو منظر به بررسی محتوای مطالب پربازدید صفحات ویکیپدیا می‌پردازیم: از منظر اول به‌صورت کلی این عناوین (یا کلمات کلیدی) در موضوعات مختلف دسته‌بندی‌شده و درصد و حجم فراوانی هر موضوع مشخص گردیده است. اما از منظر دوم امکان دارد بعضی از عناوین که در هر دسته قرارگرفته‌اند، به دلیل مناسبت‌های روز و اتفاقات مستحدثه مورد توجه عمومی قرارگرفته باشند. مثلاً مناسبت‌های خاص یا مطرح‌شدن نام بعضی از افراد در رسانه‌های دیگر و یا اتفاقات مهم در برهه‌های مختلف زمانی باعث توجه مردم به این موضوع و بالا رفتن میزان جستجوی این کلمات گردیده است لذا در منظر دوم موضوعات به دو دسته موضوعات مستحدثه و غیر مستحدثه تقسیم میگردد. در موضوعات مستحدثه بازدیدها بر اساس مناسبت‌ها و اتفاقات ایام صورت گرفته و در موضوعات غیر مستحدثه مشخص است که موضوعات به‌صورت عمومی مورد اقبال قرار دارد. در بخش اول به دسته‌بندی کلی موضوعات می‌پردازیم.الف- دسته‌بندی کلی موضوعات
در این دسته‌بندی به‌صورت کلی عناوین صفحات پربازدید در ویکیپدیا دسته‌بندی‌شده و در 11 دسته موضوعی، قرارگرفته‌اند.
نمودار شماره 1 - درصد فراوانی صفحات موضوعات پربازدید
نمودار شماره 2- فراوانی صفحات موضوعات پربازدید
در نمودار شماره 1 و 2 درصد و میزان فراوانی موضوعات مشخص گردیده است. همان‌طور که مشخص است عناوین فرهنگی و هنری نزدیک به 30 درصد فراوانی موضوعات را به خود اختصاص داده است. اکثریت قریب به‌اتفاق عناوین این موضوع، مربوط به شخصیتهای فرهنگی، تاریخی، شاعران، بازیگران و ... میباشند. رتبه دوم مربوط به موضوعات جنسی است که درصد کمی از آن به شخصیتهای فیلم‌های پورن و بخش قابل‌توجهی از آن به رفتارها و فیلم‌هایی با محتوای جنسی مربوط می‌شود. رتبه سوم ،چهارم و پنجم به ترتیب به عناوین سیاسی، تاریخی و ورزشی تعلق دارد و مربوط به رویدادها، شخصیت‌ها و اطلاعات عمومی میگردد. اما رتبه هفتم یعنی موضوعات علمی غالباً مربوط به صفحات حاوی اطلاعات مرتبط با داروهای پزشکی است که البته در جایگاه تحلیل، موضوع قابل‌توجهی است. مسائل مذهبی در رتبه نهم با 3 درصد فراوانی قرار دارد و بیشتر شامل رویدادها و شخصیتهای مذهبی میگردد.
ب- میزان استقبال مخاطبان از هر موضوع
در ادامه به میزان بازدید و استقبال مخاطبان در موضوعات مختلف پرداخته خواهد شد.
نمودار شماره 3 – میزان بازدید صفحات هر دسته 
نمودار شماره 3 میزان بازدیدها در هر موضوع را نشان می‌دهد که تفاوت آن با نمودار شماره 1 و 2 که فراوانی صفحات در هر موضوع را نشان می‌داد این است که نمودار شماره 3 میزان استقبال و علاقهمندی مخاطبان در هر موضوع را نشان می‌دهد.
همان‌طور که مشاهده می‌شود همچنان موضوعات فرهنگی و هنری از حیث استقبال مخاطبان نیز در رتبه اول قرار دارد، احتمالاً به این دلیل که اکثریت عناوین این موضوع را شخصیتهای مشهور در مناسبت‌ها تشکیل می‌دهند. میزان بازدید موضوعات سیاسی از حیث استقبال مخاطبان بر موضوعات جنسی پیشی گرفته است. اما عناوین مذهبی همچنان در رتبه نهم قرار دارد.
ج – میزان مشارکت کاربران
در ادامه به میزان مشارکت کاربران در اصلاح اطلاعات ویکیپدیا پرداخته خواهد شد. این نمودار از این حیث اهمیت دارد که جدی‌ترین مرحله حضور در فضای مجازی، مشارکت در شکل‌دهی محتوا است. مشارکت مخاطبان همواره میزان کیفیت اثربخشی در یک موضوع را بالا می‌برد. اگرچه نمودار شماره 3 میزان استقبال مخاطبان را نشان می‌دهد، اما میتوان میزان مشارکت مخاطبان را در نمودار شماره 4 مشاهده کرد.
نمودار شماره 4- میزان ویرایش صفحات
در نمودار شماره 4 میزان مشارکت در تولید محتوای مرتبط با عناوین فرهنگی و اجتماعی همچنان در رتبه اول و عناوین ورزشی در رتبه دوم قرار دارد که میتوان نتیجه گرفت کیفیت استقبال مخاطبان از موضوع ورزشی بیش از موضوعات دیگر مانند موضوع جنسی است. اگرچه فراوانی استقبال از موضوعات دیگر بیشتر از موضوع ورزشی است ولی همان میزان استقبال از عناوین ورزشی دارای کیفیت بیشتر و کاربران فعال‌تری میباشد.
د- دسته‌بندی بر اساس موضوعات مستحدثه و غیر مستحدثه
در ادامه به دسته‌بندی بر اساس موضوعات مستحدثه و غیر مستحدثه می‌پردازیم. موضوعات مستحدثه مانند عناوینی که به دلیل رویدادها، مناسبت‌ها و یا مطرح‌شدن فردی خاص در دیگر رسانه‌ها خصوصاً تلویزیون در بازده زمانی خاصی مورد توجه قرار گرفته‌اند و موضوعات غیر مستحدثه موضوعاتی است که به‌صورت عمومی توسط کاربران جستجو شده‌اند.
نمودار شماره 5 – درصد فراوانی صفحات مستحدثه با غیر مستحدثه
موضوعات مستحدثه
دسته‌بندی موضوعات مستحدثه در نمودار زیر قابل‌مشاهده است:
نمودار شماره 6 – درصد فراوانی موضوعات مستحدثه
در نمودار شماره 6 به‌صورت معناداری جستجو برای یافتن شخصیت‌ها، نزدیک به 80 درصد موضوعات مستحدثه را نشان می‌دهد. به‌بیان‌دیگر در رویدادهای مختلف علاقه به شناختن شخصیتهای مربوط به آن رویداد بسیار بیشتر از خود رویدادها و مناسبت‌ها مورد توجه قرار گرفته و توسط مخاطبان جستجو می‌شود این مسئله نشان از نقش سلبیریتی ها در جلب‌توجه مخاطبان به موضوعات و رویدادها میباشد. در نمودار شماره 7 دسته‌بندی این شخصیت‌ها مشخص‌شده است:
نمودار شماره 7 – درصد فراوانی شخصیت‌ها در موضوعات مستحدثه
شخصیتهای فرهنگی 45 درصد از مجموعه شخصیت‌ها در موضوعات مستحدثه را شامل می‌شود که شامل بازیگران و شخصیتهای هنری می‌شود. البته میتوان گفت اکثریت این شخصیت‌ها در موضوعات فرهنگی و هنری بازیگران داخلی و خارجی میباشند.
شخصیتهای سیاسی 20 درصد و شامل امام و رهبری، ریاست‌جمهوری‌های آمریکا و کشورهای مهم اروپایی، شخصیتهای معاند نظام و شخصیتهای مهم سیاسی دیگر کشورها میباشد.
شخصیتهای تاریخی 18 درصد و شامل شخصیتهای تاریخی ایران باستان، جهان اسلام و همچنین ایران معاصر میباشد، اندکی هم شخصیتهای تاریخی جهان در این دسته وجود دارد.
شخصیتهای ورزشی 8 درصد و تنها شخصیتهای فوتبال ایران و جهان را شامل می‌شود.
شخصیتهای مذهبی 4 درصد و شامل اکثراً پیامبران و ائمه معصومین و اندکی شخصیتهای مذهبی معاصر مانند بعضی مداحان میگردد.
شخصیتهای جنسی 1 درصد و شامل ستاره‌های فیلم‌های پورن میگردد (متاسفانه از سال 2013 -1393-حضور شخصیت های فیلم های پورن در 100 صفحه پربازدید ویکی پدیای فارسی در حال افزایش است).
همان‌گونه که در نمودار شماره 6 مشاهده شد، رویدادها 18 درصد موضوعات مستحدثه را تشکیل می‌دهند. نمودار شماره 8 دسته‌بندی این رویدادها را نشان می‌دهد:
نمودار شماره 8 – درصد فراوانی رویدادها در موضوعات مستحدثه
همچنین در نمودار شماره 6 ، مناسبت‌ها 4 درصد موضوعات مستحدثه را تشکیل می‌دهند که نمودار شماره 9 دسته‌بندی این مناسبت‌ها را نشان می‌دهد.
نمودار شماره 9 – انواع مناسبت‌های مستحدثه
موضوعات غیر مستحدثه
درباره موضوعات غیر مستحدثه باید گفت این موضوعات مورد توجه عمومی بوده و پراکندگی در جستجوی این عناوین ارتباطی با مناسبت‌ها و رویدادهای خاص ندارد. به زبان ساده‌تر اگر فرض کنیم هیچ مناسبت خاصی و یا هیچ عامل دیگری مانند پخش یک سریال پرمخاطب که منجر به توجه مخاطبان به عوامل فیلم می‌شود و آمار جستجوی اینترنتی را در آن عنوان خاص بالا می‌برد، وجود نداشته باشد عناوین غیر مستحدثه به‌صورت عمومی توسط مخاطبان مورد جستجو قرارگرفته‌اند.در نمودار شماره 10 درصد فراوانی موضوعات غیر مستحدثه نشان داده شده است.
نمودار شماره 10 – درصد فراوانی موضوعات غیر مستحدثه
[1]- ضریب همبستگی ابزاری آماری برای تعیین نوع و درجه رابطهی یک متغیر کمی با متغیر کمی دیگر است. ضریب همبستگی شدت رابطه و همچنین نوع رابطه (مستقیم یا معکوس) را نشان می‌دهد.ضریب همبستگی پیرسون بین -1 و 1 تغییر می‌کند. اگر مقدار این ضریب معادل 1 باشد، بیانگر رابطهی مستقیم کامل بین دو متغیر است، رابطهی مستقیم به این معناست که اگر یکی از متغیرها افزایش (کاهش) یابد، دیگری نیز افزایش (کاهش) می‌یابد. چنانچه مقدار این ضریب برابر -1 باشد، وجود یک رابطهی معکوس کامل بین دو متغیر را نشان می‌دهد.
- ۹۷/۱۲/۲۳